Akıl, insanın zihnî evreninde var olan ve faaliyet gösteren bir idrak merkezidir. İnsan zihninin temel hususiyetlerinden birisi, bütünüyle faaliyet içinde bulunmasıdır. Zihnî evren, zaten kesintisiz faaliyet halindedir, o kadar ki insan zihninin faaliyetini durdurmak mümkün değildir, durdurulmasının anlamı, ölümdür. Akıl bizzat faaliyet halinde olmasa bile zihnî evren bütünüyle faaliyet halindedir ve o bütünlük içinde insan, aklını herhangi bir meseleye matuf şekilde kullanmasa dahi akıl da toplam faaliyete dâhildir.
İnsan, aklını, herhangi bir meseleye matuf şekilde kullandığında da, zihnî deveran aklın faaliyetine bazen katkıda bulunmak bazen de zarar vermek şekilde, ama mutlaka dâhil olur. Zaten dikkat yoğunluğunun sağlanması veya sağlanamaması meselesi bundan kaynaklanır.
Akıl, zihnî evrenden tecrit edildiğinde (soyutlandığında) faaliyet gösteremez. Zihnî evren, akıl için varoluş vasatıdır, balıkla deniz (su) gibidir. Eğer zihnî evrenin haritasını çıkaramaz ve sunî bir zihnî evren inşâ edemezsek, sunî akıl inşâsında alabileceğimiz mesafe çok azdır. Dünyanın yapay zekâ meselesinde ilerleme hızının yavaşlığının bir sebebi de budur. Zihnî evrende sadece akıl bulunmaz; zekâ gibi, hafıza gibi birçok zihnî merkez mevcuttur. Zihnî evrendeki tüm varlık ve vakıalar, aklın faaliyetinin bir parçasıdır. Zihin haritasını çıkaramadığımız müddetçe, sunî akıl inşâsında belli bir mesafeyi aşmamız kâbil değildir.
Zihnî evrenin haritasını çıkarmak fevkalade zordur, ama ondan daha zor olan kısmı, o haritayı teknolojiye tatbik etmektir. Bugünkü teknik altyapı (teknolojik imkânlar), zihnî haritanın teknolojisini inşâ etmek için kâfi değildir. Fakat bundan daha çetin olan problem,
bu meselenin dünyanın gündeminde dahi olmamasıdır. Mesele gündeme alındığında, teknolojisi yavaş yavaş da olsa keşif ve inşâ edilebilir.
Dünya, halen insan zihninin haritasını çıkaramadığı için, bunun teknolojisini keşfetmeyi gündemine almamakta, ihtiyaç duymamaktadır. “Yapay zekâ” inşâsına matuf çalışmalar, sadece teknik mesele olarak ele alınmakta, bu sebeple sadece teknik kadroların faaliyet gösterdiği bir mevzu olmaktan kurtulamamaktadır. Temel problemlerden birisi de budur; yapay zekâ meselesine dair çalışmaların temel insan telakkisiyle ilgili olduğu sanki unutulmuştur.
HAKI DEMIR
Yazar
PROF. DR. VEYSEL ASLANTAŞ
Erciyes Üniversitesi Mühendislik Fakültesi
Bilgisayar Mühendisliği.