Yapay zekanın en önemli özelliği olaylara ve problemlere çözümler üretirken veya çalışırken bilgiye dayalı olarak karar verebilme özelliklerinin olmasıdır. Eldeki bilgiler ile olayları öğrenerek, sonraki olaylar hakkında kararlar verebilmektedirler. Her geçen gün donanım teknolojisi gelişmekte ve bu sayede daha hızlı çalışabilen, daha çok bilgiyi saklayabilen, daha karmaşık fonksiyonları yerine getiren bilgisayarlar ve bilgisayar sistemleri oluşturulmaktadır.
Küreselleşme ile birlikte bilgisayarlar ve bilgisayar sistemleri hayatın vazgeçilmez bir unsuru olmuştur. Hem imalat sistemlerinde hem de servis sistemlerinde bilgisayarlardan yararlanmak kaçınılmaz hale gelmiştir. Artık günümüzde bunun aksini düşünmek mümkün değildir. Teknolojinin gelişmesi incelendiğinde, önceleri sadece veri transferi yapmak ve karmaşık problemleri çözmek için geliştirilen bilgisayarlar, günümüzde büyük sayıdaki verileri işleyerek yorumlar yapabilen özellikler kazanmışlardır. Aslında bilgisayarlar insan beyninin nasıl çalıştığının merak edilmesi ile ortaya çıkan ilkel hesap makinelerinin gelişmiş şeklidir. Bazı bilim adamları çalışmalarını insan davranışının modellenmesi yolunda devam ettirmişler ve yapay zekâ bilimi başta olmak üzere oldukça önemli gelişmeleri ortaya çıkartmışlardır.
1980’li yıllara bakıldığında ise bilgisayar teknolojisinin günümüz ile kıyaslanamaz bir durumda olduğunu görüyoruz. O yıllarda, bilgisayarlar düşünebilirler mi, insanmış gibi davranabilirler mi, insana benzeyen robotlar üretilebilir mi? gibi sorular daha yeni yeni gündeme geliyordu. Acaba olabilir mi? diye düşünülebilen birçok şey günümüzde gerçekleştirilmiştir. En önemlisi ise bilgisayarlar bugün öğrenebilmektedir. Bilgisayarlar, olaylar hakkında kararlar verebilmekte, olaylar arasındaki ilişkileri öğrenebilmekte ve olaylar ile ilgili bilgileri toplayabilmektedir. İlk defa 1950’li yıllarda ortaya atılan yapay zekâ terimi zaman içinde oldukça yoğun ilgi görmüş ve artık hayatın vazgeçilmez parçası olan sistemlerin doğmasına neden olmuştur.
Yapay zekâ, bir bilgisayarın veya bilgisayar kontrolündeki bir robotun çeşitli faaliyetleri zeki canlılara benzer şekilde yerine getirme kabiliyeti olarak tanımlanmaktadır.
İnternete bağlı her şeyin veri üretir hale geldiği dijitalleşen dünyada, veri miktarı her geçen gün üssel olarak artmaktadır. Veriler, günümüzde altın gibi petrol gibi finansal bir kaynak olarak görülmekte ve son derece önemli bir hal almış durumdadırlar. Peki, veriyi bu kadar önemli kılan şey nedir? Devasa boyutlara ulaşan veri yığınları aslında tek başına çok bir anlam ifade etmemektedir. Veriyi önemli kılan içinde barındırdığı bilgilerdir ve bu bilginin anlamsız veri yığınları içerisinden çıkarılması kolay değildir. Bu noktada, elmas kadar kıymetli bilgiye ulaşabilmek için yapay zekâ destekli analiz sistemlerinin kullanılması gerekmektedir.
Sayısal verinin hızla artması (büyük veri kavramı) ve günümüzdeki bilgisayarların bu verileri işleyebilecek kadar ivme kazanmış olması sayesinde günümüzdeki yapay zekâ teknolojileri çok miktarda veriyi analiz ederek öğrenebilmektedir. Örneğin, telefonların internette arama yapması için veya çağrı yapması için sözlü komutları kullanması, bir süpermarkette çevrimiçi alışveriş esnasında sepetinize peynir eklemeniz gerektiğini hatırlatılması veya bir internet sitesinin beğenebileceğiniz bir kitabı veya filmi önermesi, çeviri yapan uygulamalar, istenmeyen e-posta (spam) algılama sistemleri hangi postanın gereksiz olduğunu birkaç kelimeye bakarak ya da göndericiye bakarak belirlemesi.
Bu yaklaşım bizi yapay zekâ ile bağlantılı bir kavram olan yapay öğrenmeye ulaştırmaktadır. Yapay öğrenme, bilgisayarların bir problemi çözmek için ham veriyi/deneyimi kullanarak en doğru kararları verecek şekilde programlanması şeklinde tanımlanabilir. Günümüzde trafikte araç kullanma ya da ses tanıma, fotoğraflardaki belirli bir nesneyi algılama vb. için geliştirilen yapay öğrenme uygulamaları ile birçok görev insanlar kadar hatta daha da başarılı bir şekilde gerçekleştirilebilmektedir. Bugün kullanılan birçok başarılı yapay zekâ uygulamaları belirli bir görev için geliştirilmiş modellerdir.
Yapay zekâ, sahip olduğu hesaplama ve öğrenme gücü ile birçok problemin çözümünü kolaylaştırmaktadır. İnsanların yaşam kalitesini yükseltmek amacıyla iletişim, sağlık, meteoroloji, eğitim, finans, bilgisayar oyunları, bankacılık, sigorta şirketleri, tarım, ulaşım, havacılık ve benzeri hizmet alanlarında yapay zekâ anahtar bir teknoloji olarak karşımıza çıkmakta ve daha birçok konuda yapay zekâ çalışmalarından yararlanılmaktadır. Yapay zekâ ve geleneksel programlamanın farkı aşağıdaki gibi gösterilebilir.
Kaynak: Mimarlar ve Mühendisler Grubu Dergisi.
Yazan: DR. ÖĞR. ÜYESİ SEHER ARSLANKAYA
SAÜ Endüstri Mühendisliği Bölümü
İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı
Serdivan Kent Konseyi Kadın Meclisi Başkanı